130 ANATOM‹ Vücudumuzdaki di¤er bir kas çeflidi, histolojik yap› bak›m›ndan iskelet kaslar›ndan farkl›, fizyolojik özellikleri de ayr›cal›klar gösteren düz kas liflerinden oluflur. Genellikle damarlar›m›z›n veya içi bofl organlar›m›z›n duvarlar›nda bulunan bu çeflit kas lifleri genellikle iste¤imiz ve bilincimiz d›fl›nda görev yaparlar ve otonom sinir sistemi taraf›ndan yönetilirler. Gerek yap› ve gerek fonksiyon özellikleri mikroskopik anatomi ve fizyoloji içinde de¤erlendirilecek olan bu iki kas grubunun baz› müflterek özelliklerini kendisinde toplayan üçüncü bir kas tipi de kalp kas›, yani miyokardium'dur. Bu üç kas tipinin ayr› ayr› incelenmesi sonucunda yap› ve fonksiyon özellikleri daha iyi ortaya ç›kacakt›r. Biz sadece düz kaslar›n yavafl, ritmik ve otonom hareketler yapt›¤›n› ve bu hareketlerin genellikle dalgalar fleklinde ilerleyen peristaltik hareketler oldu¤unu söyliyebiliriz. Bunun yan›nda çizgili iskelet kaslar›n›n ise, yap› özellikleri d›fl›nda çabuk, herhangi bir ritme ba¤l› olmayan ve Merkezî Sinir Sisteminin kontrolü alt›nda bulunan büyük ve genifl bir güç kayna¤› oluflturdu¤unu biliyoruz. Kalp kaslar› ise fizyolojik ihtiyaca göre çabuk, ritmik ve otonom sinir sisteminin etkileyebildi¤i, otonom hareketler do¤ururlar. Esas konumuzu oluflturan çizgili kas dokular›nda bir kontraksiyonun meydana gelebilmesi için, bu hücrelerin uyar›labilme yeteneklerini muhafaza etmeleri ve kendilerine gelen uyart›y›, sinir hücrelerinden daha yavafl olsa da, di¤er hücrelere iletebilmeleridir. Halbuki düz kaslarda ortada bulunan tek çekirdek uzunlamas›na seyreden miyofibrillerle kuflat›lm›flt›r ve kas hücresi uzun bir ‹ harfi fleklinde gözükür. Otonom sinir sisteminin etkisi alt›nda, mesela barsa¤›m›zda dakikada yaklafl›k 12 defa yapt›klar› kontraksiyonlar peristaltik hareket olarak göze çarpar. Kalp kas› ise her iki ana tipin bir kar›fl›m› olarak hücrelerin ortas›ndaki çekirdekleri, aralar›nda s›n›rlar› belli, fakat birbiriyle birleflerek bir a¤ oluflturmufl hücreleri ve iskelet kaslar›na göre daha bol miktardaki sarkoplazma içinde bulunan enine çizgili lifleriyle kendini belli eder. Kas dokusunun fonksiyonel özellikleri Kaslar›n yaklafl›k %70-75'i sudan oluflur. ‹çlerindeki özel protein yap›lar› nedeniyle do¤rudan kontraksiyon olay›na kar›fl›rlar Bu kontraksiyonlar için de gerekli enerjiyi ATP (Adenosin Tri Fosfat), fosfocreatin ve glikojen verir. Bunlardan fosfocreatin'in parçalanma ürünleri, ATP nin yeniden teflekkülünde kullan›l›r. Fosfocreatin'in tekrar teflekkülü için gerekli enerji ise glikojenin dokularda laktik aside dönüflümü s›ras›nda a盤a ç›kar. Bu ifllemlerde potasyum iyonu da önemli bir rol oynamakta olup, bu olaylar›n fizyolojik ve kimyasal seyirleri di¤er bilim dallar›nda daha etrafl›ca ele al›nacakt›r. Biz bugün sadece konumuzun daha iyi anlafl›lmas› için gerekli baz› anlamlar› aç›klamakla yetinece¤iz. Bilindi¤i gibi kaslar›n kas›lma fonksiyonu en basit olarak izole bir sinirkas preparat›nda incelenebilir. Bu preparat›n siniri uygun elektrik ak›m›yla uyar›ld›¤›nda k›sa bir latent zaman›ndan sonra bir kas›lma oluflur. E¤er bu ak›m yeterli aral›klarla devam ettirilecek olunursa, kas fonksiyonu sürekli olarak yap›labilir. E¤er ak›m aralar› yeterli olmazsa devaml› bir kas›lma, bir tetani hali görülebilir. E¤er kas kontraksiyon s›ras›nda k›salabilirse, gerilimi de¤iflmez. Biz buna izotonik kontraksiyon diyoruz. Bunun karfl›t› kas›lma s›ras›nda kas k›salamay›p da gerilimi artacak olursa bu duruma izometrik kontraksiyon ad› verilir. Bir kas bir çok defa arka arkaya uyar›lacak olursa bir süre sonra kas›lmalar›n›n Çizgili iskelet kaslar› Vücut dokular›n›n, kiflisel farklarla %40 kadar›n› oluflturan bu kas dokusu periferik olarak yer alm›fl çok say›da çekirdek ihtiva eden uzun liflerden oluflur. Uzunlu¤u 5 cm'yi bile geçebilen bu lifler d›fldan sarkolemma denilen bir çeflit hücre zar› ile çevrelenmifl olup içindeki stoplazmaya sarkoplazma denilir. ‹flte bu sarkoplazma içindeki çok miktardaki miyofibriller aç›k ve koyu renk gösteren enine çizgili görüntü verdiklerinden bu tip kaslara enine çizgili kaslar diyoruz.