KEM‹KLER 5 görülür. Kafa iskeletinin bu flekilde kemikleflen bölümüne desmocranium denilir. (Os frontale, os nasale, squama temporalis, squama occipitalis, os parietale, os interparietale, os lacrimale, os palatinum, lamina medialis processus pterygoidei, maxilla, mandibula, os temporale'nin pars tympanica's› desmocranium'u oluflturur.) 2- ‹ntrakartilaginöz kemikleflme (k›k›rdak dokusu kaynakl› kemikleflme): Ba¤ dokusu yap›s›nda olan kemik tasla¤› önce k›k›rdak dokusu flekline döner, daha sonra da kemik dokusu flekline geçer. Bu yolla kemikleflen kafa kemikleri chondrocranium'u oluflturur. ‹ntrakartilaginöz kemikleflme, enkondral ve perikondral kemikleflme olmak üzere iki flekilde oluflur. a) Enkondral kemikleflme: Kemikleflme, kemik tasla¤›n›n iç k›sm›ndan bafllayarak di¤er k›s›mlar›na yay›l›r. Bu tür kemikleflmeyi k›sa kemik taslaklar›nda görürüz. b) Perikondral kemikleflme: Kemikleflme, tasla¤›n d›fl k›sm›nda bafllar. Uzun kemiklerde görülen bu tür kemikleflmede perikondrium'un iç tabakas›nda bulunan osteoblast'lar›n faaliyeti ile oluflan kemik dokusu, önce ince bir tabaka fleklinde ve bir manflet gibi uzun kemiklerin diafizlerini (gövdelerini) her taraftan sarar. Bu ince kemik tabakas› gittikçe kal›nlafl›r. Kan damarlar› ile birlikte tasla¤›n iç k›s›mlar›na do¤ru nüfuz eden ba¤ dokusunda bulunan hücrelerin tesiri ile k›k›rdak dokusu resorbe olmaya bafllar. Bu flekilde tasla¤›n içinde boflluklar oluflur. Bu primer boflluklar gittikçe büyür, birbiriyle birleflir ve bu flekilde uzun kemiklerin diafizlerinde bulunan ilik boflluklar› teflekkül eder. Cavum medullare denilen bu boflluklarda eriflkin insanlarda sar› kemik ili¤i (medulla ossium flava), gençlerde ise k›rm›z› kemik ili¤i (medulla ossium rubra) bulunur. K›k›rdak tasla¤›n içinde primer boflluklar›n oluflmas›yla, bu boflluklar›n s›n›rlar›nda kemikleflme hadisesi, yani k›sa kemiklerde oldu¤u gibi, enkondral kemikleflme bafllar. K›sa kemiklerde de k›smen perikondral kemikleflme vard›r. ‹ç k›s›mda bafllayan ve enkondral kemikleflme neticesinde meydana gelen kemik dokusu, k›sa kemiklerin d›fl yüzüne yaklafl›nca burada da uzun kemiklerde görüldü¤ü gibi, perikondral kemikleflme bafllar ve tasla¤› d›fltan saran bir kemik tabakas› meydana gelir. Taslaklarda görülen ilk kemik oda¤›na primer kemikleflme merkezi (centrum ossificationis primarium) denilir ve genellikle kemiklerin gövdesinde bulunur. Kemiklerde farkl› zamanlarda olmakla beraber genellikle intrauterin hayat›n 7.-12. haftalar› aras›nda görülür ve do¤umda tüm kemiklerde primer ossifikasyon merkezi bulunur. Ancak farkl› zamanlarda aktif duruma geçerler. Sekonder ossifikasyon merkezleri ise femur’un distal, tbia’n›n ise proksimal k›s›mlar› hariç, do¤umdan sonra görülürler. Uzun kemiklerin uç k›s›mlar›nda (epifiz) da sekonder kemikleflme merkezleri (centrum ossificationis secundarium) görülür. Bu kemikleflme, tasla¤›n iç k›sm›nda bafllar. Gittikçe büyüyen bu kemik dokusu ile gövde kemik dokusu aras›nda cartilago epiphysialis denilen k›k›rdak bir bölge kal›r. Bu bölge, k›k›rda¤›n›n do¤urganl›k özelli¤i fazla olmas› nedeniyle, kemi¤in uzunlamas›na büyümesi aç›s›ndan önemi büyüktür. Ço¤almaya devam eden k›k›rdak dokusunun diafize yak›n olan bölümleri tedricen kemikleflerek diafize eklenir. Böylece gövdenin, dolay›s›yla kemi¤in uzunlamas›na büyümesi sa¤lanm›fl olur. Bu ço¤alan k›k›rdak tabakas›na, yani epifiz ile diafiz aras›nda kalan faal k›k›rdak tabakas›na, büyüme çizgisi (linea epiphysialis) denir. Büyümenin durdu¤u 20-25 yafllar› aras›nda buras› da kemikleflerek epifiz ile diafiz birbirleriyle kaynaflm›fl olur. Büyüme ça¤›nda olan çocuklar için büyüme çizgisi (epifiz çizgisi)'nin önemi büyüktür. Burada k›r›klar olufltu¤unda, o taraf›n büyümesinde aksakl›klar görülür. Kemiklerin enine büyümesi periosteum'un kambiyum tabakas›nda bulunan osteoblast'lar›n faaliyeti ve yeni kemik tabakalar›n›n eklenmesi ile olur. K›sa kemikler tek merkezden kemikleflir, sadece calcaneus iki merkezden kemikleflir. ‹kinci merkezler do¤umdan sonra görülmeye bafllar ve ilk olarak dizde görülür. Bazen yeni do¤anlarda da görülebilir. Kemiklerin flekilleri Kemikler flekillerine göre befl gruba ay›r›l›r. 1- Os longum: Uzun kemikler olup uzunluklar›, genifllik ve kal›nl›klar›ndan fazla-