EKLEMLER (JUNCTURAE; SYSTAMA ARTICULARE; ARTHROLOGIA) ‹skeletin de¤iflik kemikleri aras›ndaki fonksiyonel ba¤lant›ya eklem (articulatio) denilir. Baz› eklemlerde kemikler birbirleriyle hareket etmeyecek flekilde ba¤lanm›flt›r. Özellikle mandibula hariç, kafa iskeletinin tüm kemikleri aras›ndaki suturalar bu tip eklemlerdendir. Bu kemiklerin birbiriyle temas eden komflu yüzey kenarlar› sutural ligament ad› verilen sadece ince fibröz bir membran tabakas› ile ayr›lm›flt›r. Kafa iskeletinin taban›ndaki baz› eklemlerde bu fibröz membran›n yerinde bir k›k›rdak tabakas› bulunur. S›n›rl› bir hareket imkân›n›n yan› s›ra büyük bir sa¤laml›¤›n gerekti¤i yerlerde kemik yüzeyler, dayan›kl› elastik ve fibröz bir k›k›rdakla birleflmifltir. Buna en iyi örnek, omur cisimleri ve iki taraf›n os pubis’leri aras›ndaki eklemlerdir. Tam hareketli eklemlerde, eklem yüzleri birbirinden tamamen ayr›lm›flt›r. Karfl›l›kl› birleflmeyi kolaylaflt›rmak amac› ile eklemi oluflturan kemiklerin eklem yüzleri genifllemifl, k›k›rdakla kaplanm›fl ve d›fltan fibröz dokudan yap›lm›fl bir kapsülle sar›lm›flt›r. Fibröz kapsülün (membrana fibrosa=stratum fibrosum) iç yüzünü örten hücreler her yerde tam olmayan bir membran (membrana synovialis=stratum synoviale) olufltururlar. Membrana synovialis, eklem yüzlerini kayganlaflt›r›c› bir s›v› (synovia) salg›lar. Eklemler, eklemi oluflturan kemikler aras›nda uzanan ve ligament (lig.), (ço¤ulu ligamenta=ligg.) denilen kuvvetli fibröz ba¤larla sa¤lamlaflt›r›lm›flt›r. tisiz nüvesi, ekstremite tomurcuklar›n› ve ileride columna vertebralis’i oluflturacak bölümü içerir. Kemikler bafllang›çta mezoderm’in oluflturdu¤u s›n›rl› kümecikler halindedir. Bu kümecikler zamanla k›k›rdaklafl›r ve daha sonra da kemikleflerek, iskelet kemiklerini olufltururlar. Arada kalan kemikleflmemifl k›s›mlar, bafllang›çta farkl›laflmam›fl mezoderm’den ibarettir. Bu mezoderm dokusu daha sonra üç farkl› flekilde geliflme gösterir. 1- Kafa kemiklerinde oldu¤u gibi, fibröz dokuya dönüflebilir ve bunun sonucu olarak, fibröz eklemler (articulationes fibrosae=juncturae ossium=synostosis) meydana gelir. 2- Kemik taslaklar› aras›ndaki mezoderm vas›f de¤ifltirerek k›k›rda¤a dönüflebilir ve bunun sonucu olarak az hareketli k›k›rdak eklemler (articulationes cartilagineae=juncturae cartilagineae) oluflur. 3- Baz› eklemlerde ise, iki kemik tasla¤› aras›nda bir boflluk oluflur ve kemik uçlar› da, eklem k›k›rda¤› ile kaplan›r. Eklem bofllu¤u (cavitas articularis) eklem kapsülü (capsula articularis) ile çevrelenir. Böylece tam hareketli eklemler (articulationes synoviales) oluflur. Geliflmekte olan kemiklerin üzerindeki ilk mezoderm nüvesini çevreleyen dokunun kemik üzerindeki k›sm›na periosteum, k›k›rdak üzerindeki k›sm›na ise perichondrium denilir. Zar fleklindeki bu doku, eklemi oluflturan kemikler aras›nda da uzanarak eklem kapsülü ve ba¤lar›n› oluflturur. Eklem kapsülünün d›fl tabakas›na membrana fibrosa [stratum fibrosum] denilir ve bunun da iç yüzünü membrana synovialis [stratum synoviale] döflemifltir. Membrana fibrosa ile membrana synovialis birlikte, capsula articularis’i oluflturur. 71 Eklemlerin geliflmesi ‹skeletin farkl› k›s›mlar›n›n geliflti¤i mezoderm, bafllang›çta her bir kemik için müstakil parçalara ayr›lmam›fl olup tek bir oluflum fleklindedir. Mezodermin bu kesin-