2 ANATOM‹ li¤ini veren inorganik tuzlar olmak üzere iki ana maddeden yap›lm›flt›r. Birbirinin efli olan iki kemik parças›ndan, mesela; kaburgalardan birisini ikiye bölüp bir parças›n› belirli bir süre suland›r›lm›fl asit eriyi¤i içerisine b›rakal›m. Sonra bu kemik parças›n› y›kayarak inceledi¤imizde, kemi¤in esas fleklinin de¤iflmedi¤ini, fakat yumuflak bir k›vam kazanan bu elastik oluflumun, kolayca e¤ilip bükülebildi¤ini görürüz. Bu durumun nedeni, kemi¤e sertli¤ini veren anorganik tuzlar›n asit içinde erimifl olmas›d›r. Bu numunede kemi¤in sertli¤i kaybolmufl, fakat organik maddelere ba¤l› olan elastikiyeti muhafaza edilmifltir. Kaburgan›n di¤er yar›s›n› bu kez aside koymak yerine, yakacak olursak, kemi¤in flekli yine bozulmaz, fakat kolayca parmaklar›m›z aras›nda ufalanabilir. Bu ifllemde de kemik dokusunun elastikiyetini sa¤layan organik maddeleri tahrip olmufl, dolay›s›yla sadece sertli¤i kalm›flt›r. Her iki örnekte de kemi¤in d›fl flekli bozulmad›¤› halde, asitle ifllem görende sertlik, yak›lan bölümünde ise elastikiyet kayboldu¤u için, her iki preparat›n sa¤laml›¤› ortadan kalkm›flt›r. Demek ki sa¤laml›k, sertlik ve elastikiyeti sa¤layan yap› elamanlar›n›n belirli bir oranda ve birarada olmas›ndan ortaya ç›kmaktad›r. Kemik dokusunun %30-40'›n› organik maddeler, %60-70'ini ise inorganik maddeler oluflturur. ‹norganik maddelerin içinde en yüksek oranda kalsiyum fosfat (%85) bulunur. Bunun yan› s›ra çok daha düflük oranlarda s›ras›yla, kalsiyum karbonat (%10), magnezyum fosfat (%1.5) ile kalsiyum florit, kalsiyum klorit ile baz› alkali tuzlar da mevcuttur. Röntgen resimlerinde kemiklerin az ›fl›n geçiren cisimler olarak belirlenmesinde bafll›ca faktör, kristaller fleklinde doku içinde bulunan bu kalsiyum tuzlar›d›r. Kristalleflme derecesi kifliye göre de¤iflik olan bu kristaller, elektron mikroskopta yaklafl›k 40-100 nm uzunlu¤unda ve 1,5-6 nm kal›nl›¤›nda gözükürler. Kemik dokusunda, dokuyu oluflturan osteositler mezanflimal kaynakl› osteoblastlardan geliflirler. Bu hücrelerin özellikleri Histoloji derslerinde etrafl›ca görülecektir. Ancak 1 mm3 lük bir insan kompakt kemik dokusunda 700-900 osteosit mevcut oldu¤unu belirtmek, bu dokunun hayatiyetini vurgulamak bak›m›ndan gereklidir. Bu hücrelerin uzant›lar›, hücreler aras› madde içinde yay›l›rlar. Bu ara madde, içindeki yayg›n hücre a¤› vas›tas›yla oldukça çabuk ve köklü reaksiyonlara imkân sa¤lar. Bu flekilde doku, k›r›lma, çeflitli kemik rahats›zl›klar›ndaki durum ve de¤iflikliklerinde, flartlara uyum sa¤lar. Kemik dokusu genellikle çevrede bulunan kemik cevheri (substantia ossea) ile iç k›s›mda bulunan kemik ili¤inden (medulla ossea) oluflur. Kemik dokusu, kemi¤in fleklini veren esas maddedir ve ekleme kat›lan k›s›mlar› hariç di¤er bölümleri periosteum denilen kemik zar›yla örtülüdür. Periosteum, kemi¤in beslenmesini ve gere¤inde tamirini sa¤lar. Periosteum, d›flta stratum fibrosum ve içte de stratum osteogenicum olmak üzere iki tabakadan oluflur. Stratum fibrosum eklem kapsülünün fibröz tabakas› ile devaml›d›r. Damardan zengin olan stratum osteogenicum ise kemi¤in enlilemesine büyümesini sa¤lar Periosteum'un tahribi, kemik dokusunun da ölümüne neden olur. Kemikleri birbirine ba¤layan ba¤lar, kirifller ve kaslar gibi etraf›ndaki oluflumlar, periosteum vas›tas›yla kemi¤e tutunurlar. Eklem yüzlerinde kemik dokusu, do¤rudan eklem yüzlerini örten k›k›rdak dokusu (cartilago articularis) ile devam eder. Kemikler, difllerden sonra vücudumuzun en sert dokusudur. Kesitinde d›flta bulunan t›knaz ve sa¤lam k›sma substantia compacta, içte bulunan süngerimsi k›sma da substantia spongiosa denilir. Substantia spongiosa'daki kemik lameller kuvvet nakline uygun olarak yerleflmifllerdir. Kemik kesitlerinde, özel preparasyon metodlar›yla ortaya ç›kar›labilen bu kuvvet çizgilerini röntgen resimlerinde de tesbit edip, inceleyebiliriz. Bu özellik bilhassa mekanik kurallarla uygunlu¤u bak›m›ndan dikkat çekicidir. Kemi¤in iç k›sm›nda, uzun kemiklerde bir bofl kanal fleklinde, di¤er kemiklerde ise spongioz dokunun hakim oldu¤u bir alan bulunur. Buras› kemik ili¤inin yerleflti¤i k›s›mlard›r. Genç kiflilerin kemiklerinde, daha ziyade kan yap›c› elemanlar› ihtiva etmesi nedeniyle, bu doku k›rm›z› renkte görülür ve buna medulla ossium rubra (k›rm›z› kemik ili¤i) denilir. Daha ileri yafllarda burada ya¤ dokusu ço¤al›r ve sar› renk al›r. Buna da medulla ossium flava (sar› kemik ili¤i) denilir. Fakat sternum, os ilium ve vertebra gibi baz› kemiklerin yap›-