nauwelijks kan overschat worden
verscheen in het eerste nummer van
The Lancet (7). Stephen Paget (1855-
1926), Britse chirurg en zoon van de
bekende patholoog James Paget, stelt
er de vraag "What is it that decides what
organ shall suffer in a case of dissemi-
nated cancer?" en hij antwoordt " The
microenvironment of each organ (the
soil) influences the survival and growth
of tumor cells (the seed)." Voor pros-
taatkankercellen is het bot de voor-
keursplaats voor metastasering; tot
90% van alle gemetastaseerde tumo-
ren tasten het bot aan (8). Zij dragen
(CXCR4) waarmee hematopoietische
stamcellen binden aan osteoblasten
en zij zijn in staat deze stamcellen uit
hun "niche" te verdringen en op deze
plaats te groeien (9).
Tumoren worden thans beschouwd
als ecosystemen waarbij kankercellen
in voortdurende wisselwerking zijn
met diverse cellen van de gastheer,
zoals endotheelcellen, fibroblasten,
macrofagen, T-cellen, zenuwcellen,
osteoblasten. Deze gastheercellen
ontstaan uit cellen ter hoogte van
de primaire tumor of uit stamcellen
die aangevoerd worden uit het been-
merg. Metastatische tumoren worden
beschouwd als communicerende eco-
signalen sturen naar het beenmerg,
dat op zijn beurt cellen (BDSC, Bone
Marrow-Derived Stem Cells) stuurt
naar plaatsen van metastasering waar
zij een pre-metastatische "niche" vor-
men voor de inkomende kankercellen
(1, 10).
diverse manieren (Figuur 1). Meestal
zien wij metastasen samen met de
primaire tumor of enkele maanden
tot jaren na het verwijderen van deze
laatste. De literatuur spreekt hier over
"Overt metastasis".
metastasen, soms meer dan tien jaar
na het verwijderen van de primaire
tumor, wijst op "dormancy". Mogelijke
mechanismen die de micrometastasen
onder controle houden, betreffen im-
munologische onderdrukking, falende
vorming van nieuwe bloedvaten (neo-