op hormonale invloeden (12).
peritoneum op de baarmoeder (zoals bij onze 2
viene peritoneum, het omentum, de blaas, de serosa van
de darmen, rond de aorta en de huid (13-15).
zijn die toevallig wordt ontdekt en samenhangt met an-
dere aandoeningen zoals een salpingitis, endometriose (2
patiënten met pijn in de onderbuik. In een retrospectieve
studie van 51 laparoscopieën wegens pijn in de onder-
buik vond Keltz 6 gevallen van ES (4). Na chirurgie had-
den de patiënten geen pijn meer. Dat wijst erop dat ES
zich klinisch kan uiten in pijn in de onderbuik. Daar werd
misschien geen aandacht aan besteed gezien het samen
voorkomen van ES en endometriose.
zoek. Dat was zo bij onze twee patiënten. ES gaat vaak
samen met een sereuze ovariumtumor. De ES wordt door-
gaans door gynaecologen niet herkend bij laparoscopie
of wordt verkeerdelijk gediagnosticeerd als endometri-
ose. Macroscopisch zijn er vaak geen letsels te zien. Als er
toch macroscopische letsels zijn, betreft het witte tot gele,
doorschijnende of opake en gestipte letseltjes.
analogen, met wisselend succes. Maligne degeneratie
werd gedocumenteerd in samenhang met endocervicose
en bij blaasletsels van mülleriaanse origine wordt een chi-
rurgische resectie aanbevolen (3).
klinische tekenen zijn pijn in de onderbuik (het belangrijk-
ste symptoom), menorragie en onvruchtbaarheid. Soms
wordt een ES toevallig gediagnosticeerd naar aanleiding
van een massa in het bekken, een opzetting van het abdo-
men of een postmenopauzale bloeding.
vinden we letsels van louter endometriose (33% van de
gevallen), letsels van louter ES (31%) of een combinatie
van beide (11%) (11).
doorgaans teruggevonden op de serosa van de baarmoeder.
Andere locaties zijn het pelviene peritoneum, de blaas, de
uterosacrale ligamenten, de paravaginale ruimte, de para-
rectale ruimte en de douglasholte. ES werd ook teruggevon-
den op een cyste van het ligamentum latum, de mesosalpinx,
het omentum, de placenta en pelviene lymfeklieren.
gaan met chronische pijn in de onderbuik en kan ernstige
diagnostische problemen geven bij peritoneale lavage. ES
werd teruggevonden bij patiënten met een ovarium- of
baarmoederhalskanker. Maligne transformatie is mogelijk.
Helaas wordt de diagnose vaak gemist omdat de klachten
worden toegeschreven aan endometriose.
voor endometriose zal de incidentie van ES waarschijnlijk
stijgen, maar dat is dan louter en alleen toe te schrijven
aan het feit dat de diagnose dan wordt gesteld. De excisie
van verdachte letsels zal niet alleen onze kennis van ES
verbeteren, maar kan ook de beste behandeling vormen
voor deze aandoening.
diagnosticeren is. De diagnose wordt toevallig bij histolo-
gisch onderzoek gesteld (beeld van microcystische en pro-
liferatieve glandulaire inclusies in de genitale tractus en op
het peritoneum). Soms is het moeilijk ES te onderscheiden
van metastasering van een sereuze ovariumkanker. Daar-
om is een chirurgische behandeling gewettigd. De follow-
up gebeurt klinisch en met laboratoriumonderzoeken. We
weten niet met zekerheid hoe ES-letsels zullen evolueren.
Over het algemeen is de evolutie echter zeer gunstig. De
prognose van patiënten bij wie een endosalpingiose wordt
gediagnosticeerd, is gunstig. Als een diagnose van endo-
salpingiose wordt gesteld, kan dan ook worden afgezien
van zware aanvullende behandelingen.