background image
11. AS
Kan>n bikarbonat miktar>n>n (yedek alkali) azalmas>
veya artmas> nedeniyle asit-baz dengesinin bozulma-
s> sonucu metabolik asidoz veya metabolik alkaloz
meydana gelir. Bu durum, ya fazla solunumla CO
2
at>larak, ya da solunum azalmas> ile CO
2
tutularak gi-
derilmeye çal>fl>l>r. Asidoz, metabolik, respiratorik ve
deneysel olabilir. Alkaloz da metabolik ve respirato-
rik olabilir.
Metabolik asidoz: Primer bikarbonat yetersizli¤in-
den ileri gelir. Bu duruma tedavi edilmemifl diya-
bet'te oldu¤u gibi metabolizmada organik asitlerin
(asetoasetik asit,
-hidroksi butirik asit) fazla olufltu-
¤u hallerde rastlan>r.
Ayr>ca kanda süt asitinin birikmesi nedeniyle faz-
la kas hareketinden sonra geçici olarak flekillenebilir.
Respiratorik asidoz: Primer H
2
CO
3
fazlal>¤>ndan ile-
ri gelir. Akci¤er yang>lar>nda, ast>mda ve uyuflturucu
maddeler veya zehirlerin etkisiyle solunum merkezi-
nin duyarl>l>¤>n>n azalt>ld>¤> hallerde görülebilir.
Deneysel asidoz: Deneysel bikarbonat yetersizli¤in-
den olur. Uçucu olmayan asitlerin veya bunlar>n kal-
siyum ve amonyum tuzlar>n>n verilmesiyle ortaya ç>-
kar>labilir. Amonyum iyonu karaci¤erde kolayl>kla
üreye çevrildi¤i, kalsiyum iyonu da kal>n barsaklar-
dan at>ld>¤> için klorür anyonunun nötralizasyonunda
bikarbonattan yararlan>ld>¤> durumlarda organizma
devaml> olarak baz dengesinden yetersiz kal>r.
Metabolik alkaloz: Kanda bikarbonat miktar>n>n art-
mas> ile ortaya ç>kar. Kronik kusmalar sonucu HCI
kayb>nda oldu¤u gibi. Bunda klor yetersizli¤i oldu-
¤undan kan>n pH de¤eri yükselir ve iyonize serum
kalsiyum de¤erinin azalmas>ndan dolay> tetani görü-
lür. Bu nedenle metabolik alkaloza mide tetanisi ve-
ya hipokloremik alkaloz da denir.
Respiratorik alkaloz: Kandaki karbonik asitin primer
azalmas>nda görülür. Ateflli hastal>klar, s>cak banyo gi-
bi d>fl >s>n>n yüksek oldu¤u hallerde ve solunum mer-
kezinin sodyum salisilat gibi ilaçla uyar>lmas>nda orta-
ya ç>kar.
11.1. Asit-Baz Dengesinin Düzenlenmesi
Kan>n ve hücre d>fl> s>v>lar>n tampon sistemleri, hid-
rojen iyon konsantrasyonunun de¤iflmesini önlemeye
çal>fl>rlar. Bu düzenlemede baz> organlar önemli rol
oynarlar:
Solunumla Düzenleme: Kanda karbonik asit veya
hidrojen iyonu konsantrasyonunun artmas>, solunum
merkezinin uyar>lmas>n> ve fazla CO
2
in solunumla
at>lmas>n> sa¤lar. Aksine kanda ad> geçen maddelerin
konsantrasyonunun azalmas>, solunumun azalmas>-
na yol açarak, CO
2
in normal de¤ere ulafl>ncaya kadar
birikimini sa¤lar.
Böbreklerle Düzenleme: Metabolizmada fazla ola-
rak meydana gelen süt asiti, asetoasetik asit, fosforik
asit ve sülfürik asit idrarla at>l>rlar. Anorganik asitler
kanda tercihen sodyum ve potasyum tuzu halinde
bulunurlar. Bunlar böbreklerle at>lmalar>ndan sonra
her ne kadar distal tubuli'de hidrojen iyonlar>yla yer
de¤ifltirirler ve böylece de idrar>n pH s> daha azal>r
ise de, organizma yine de bazlar> biriktirir.
Karaci¤erle Düzenleme: Baz> asitlerin baflka amaç-
larla kullan>larak etkisiz hale getirilmesini sa¤lar. Süt
asitinin glukojen sentezinde kullan>lmas>, asetoasetik
asitin lipid metabolizmas>nda daha ileriye metabolize
edilmesi gibi.
12. ELEKTROL
Yüksek derecede organize olmufl bütün canl>lar>n vü-
cut s>v>lar> ve dokular>nda karakteristik ve sabit bir
elektrolit kat>m> vard>r.
Canl>lar geliflme yönünden ne kadar geri kalm>fl-
larsa, vücutlar>ndaki elektrolit kat>m> denizde yafla-
yanlar ile o derece benzerlik gösterir.
Canl>lar geliflmeleri süresince giderek farkl>lafla-
rak hipotonik veya hipertonik s>v>lar>n meydana gel-
mesini sa¤layan iyon seçiciliklerini art>r>rlar ve elek-
trolit kat>mlar> ile özel görevleri aras>nda uyum olufl-
tururlar.
Organizmada elektrolit miktar> yönünden hücre-
ler ve di¤er s>v> kompartmanlar> aras>nda önemli
farkl>l>klar vard>r. Bunun nedenleri:
1. Hücrelerde protein miktar>n>n yüksek olmas> ve
buna ba¤l> olarak Gibbs-Donnan etkisinin kendi-
ni göstermesi.
2. Hücre zar>n>n biyolojik bir duvar oluflturmas> (se-
çici geçirgenlik) ve canl> hücrelerin elektrolit kon-
santrasyonunun azalmas>na karfl> iyonlar> art>r-
mas> veya hücre zar>ndan geçifli s>n>rlamas>.
3. Baz> kompleks ba¤lanmalardan dolay> iyon art>fl>.
BÖLÜM 1
B
23