pK, asit (a) veya baz>n (b) logaritmas>n>n negatif
de¤eridir.
pK
a
= -log K
a
veya pK
b
= -log K
b
[H
3
O
+
] =
K
a
× C
a
oldu¤undan, pH =
1
/
2
(pK
a
-log
C
a
) yaz>labilir.
O halde asidin pK
a
de¤eri verilmiflse K
a
'ya geç-
meksizin pH hesaplanabilir.
Örnek: CH
3
.COOH için pK
a
= 4.76'd>r. Bu asidin 0.1
M çözeltisinin pH's> flöyle bulunur:
pH=
1
/
2
(4.76 + 1) = 2.88
pK
a
+ pK
b
= 14'tür (ayn> madde için)
Tampon çözeltilerin d>flar>dan gelen H
+
ve OH
-
iyonlar>na karfl> direnme gücünün ölçüsü tampon ka-
pasitesi
olarak bilinir.
Zay>f asitler, alkalilere karfl> tampon etkisi göster-
dikleri gibi zay>f alkaliler de asitlere karfl> tampon et-
kisi gösterirler. Örne¤in; CO
2
içeren içeren suyun asit-
li¤i oldukça azd>r ve biraz NaOH ilavesiyle alkali ol-
maz. Çünkü NaOH çözeltisinin içerdi¤i (OH) iyonla-
r>, CO
2
taraf>ndan bikarbonat (HCO
3
)
-
iyonlar> halin-
de ba¤lan>r.
CO
2
+ Na
+
+ OH
Na
+
+ (HCO
3
)
-
Amfolitler, ortam>n pH's>na göre hem H
+
iyonlar>-
n> hem de OH
-
iyonlar>n> ba¤layabilirler. Bu nedenle
amfolitler gerek asitlere karfl> gerekse bazlara karfl>
tampon görevi görürler. Bir amfolit olan glisinin (OH)
ve (H) iyonlar>yla ba¤lan>fl> afla¤>daki denklemlerde
görülmektedir.
NH
2
CH
2
COOH + K
+
+ OH
(NH
2
CH
2
COO
) + K
+
+ H
2
O
NH
2
CH
2
COOH + H
+
+ Cl
(N
+
H
3
CH
2
COOH
) + Cl
Sodyum bikarbonat (HCO
3
)
-
anyonuna bir H iyo-
nu ba¤lamak suretiyle etki eder. Böylece oluflan
H
2
CO
2
az dissosiye olur.
Laboratuvarda tampon olarak özellikle zay>f asit-
lerle; bunlar>n tuzlar>n> içeren kar>fl>mlar kullan>l>r. Za-
y>f bir asidin yan>nda kendi tuzunun bulunmas>, bu
asidin dissosiyasyonunu azalt>r. Örne¤in, asetik asitle
sodyum asetat içeren bir kar>fl>m>n reaksiyonu hemen
hemen nötrdür. Bu kar>fl>ma az miktarda HCI ilave
edilirse, bir taraftan NaCl meydana gelir. Di¤er taraf-
tan dissosiye olmam>fl asetik asit moleküllerinin kon-
santrasyonu biraz artar ve pH hemen hemen de¤ifl-
mez. Ayn> kar>fl>ma NaOH ilave edilirse bir miktar ase-
tik asit (CH
3
COOH) molekülü CH
3
COO
--
ve H
+
iyon-
lar>na çevrilir. Yani yaln>z asetik asitle sodyum asetat
aras>ndaki oran de¤iflir ve pH yine hemen hemen sabit
kal>r. Ayn> flekilde CO
2
ve NaHCO
3
kar>fl>m> da tam-
pon olarak etki eder. Yine NaH
2
PO
4
ve Na
2
HPO
4
içe-
ren kar>fl>m>n pH s> asit veya alkali ilavesiyle önemli
derecede de¤iflmez. Asit ilave edilince HPO
4
=
iyonlar>
hidrojen iyonu akseptörü olarak etki eder.
HPO
=
4
+ H
+
H
2
PO
4
Alkali ilave edilirse H
2
PO
-
4
iyonlar> hidrojen iyo-
nu vericisi olarak etki ederler. Bu hidrojen iyonlar>
OH anyonlar> ile su molekülleri olufltururlar. Yani
H
2
PO
-
4
den ayr>lan hidrojen iyonlar> OH
-
akseptörü
olarak etki ederler.
H
2
PO
4
+ H
--
HPO
=
4
+ H
2
O
10. B
Vücut s>v>lar>nda asit-baz dengesinin bozulmas> afla-
¤>da belirtilen üç etken ile karakterizedir.
1. Kan>n pH de¤eri
2. Kandaki karbonik asidin k>smi bas>nc> (pCO
2
mm
Hg)
3. Kandaki bikarbonat konsantrasyonu
Biyolojik reaksiyonlar>n hepsi optimum bir pH or-
tam>nda normal olarak gerçekleflir. Bu optimum pH
n>n de¤iflmesi önemli bozukluklara neden olur. Onun
için vücutta pH y> düzenli tutan baz> mekanizmalar
vard>r. Bu mekanizmalar flunlard>r:
1. Suland>rma
2. Tampon sistemler: (Vücutta pH de¤iflimlerini s>-
n>rlar)
3. Solunum (CO
2
at>lmas>)
4. Renal mekanizma: Fazla asit veya baz>n at>lmas>n>
ya da amonyak oluflturarak baz>n korunmas>n>
sa¤layarak etkisini gösterir.
Kanda hem plazmada, hem de eritrositlerde bulu-
nan tamponlar flunlard>r:
Eritrositlerde bulunanlar:
BÖLÜM 1
B
22
H
2
CO
3
B. HCO
3
H. Hb
B. Hb
H. HbO
2
B. HbO
2
B. H
2
PO
4
B
2
HPO
4
H. Organik Asit
B. Organik Asit
H. Protein
B. Protein