background image
Kirlerin temizlenmesi dinamik bir olayd>r. Sabun
ve deterjanlar>n kirleri temizleyebilmesi için ilk flart,
bunlar>n çözeltilerinin, kat>lar>n yüzeylerini iyi >slat-
malar> ve kirleri yerlerinden gevfletmeleridir. Islat-
mak, genel olarak düflük yüzey gerilimi ve özellikle
düflük yüzeyler aras> gerilim ile paralel yürür. Sabun-
lar ve deterjanlar yukar>da da iflaret edildi¤i üzere
yüzey aktif maddelerdir. Oda s>cakl>¤>nda suyun 72
dyn olan yüzey gerilimi %0.1'lik bir sabun çözeltisin-
de 36 ile 25 dyn'e inmektedir.
Genel olarak kir parçac>klar> ya¤l> bir film ile kap-
lanm>flt>r ve hidrofobik bir yap>ya sahiptir, fakat sa-
bun moleküllerini adsorbe ettikten sonra yüzey hid-
rofilik olur, çünkü sabun moleküllerinin zincir k>s>m-
lar> hidrofob yüzeye, polar gruplar da suya do¤ru ol-
mak üzere yönelirler. Sabunlar, bütün yüzeyler tara-
f>ndan fliddetle adsorbe edildiklerinden yer de¤ifltir-
mek suretiyle ya¤>n yüzeyden uzaklaflmas>n> sa¤lar.
Bu durum, afla¤>daki flekilde formüllendirilebilir:
Kirli kumafl + Sabun
Sabunlu kumafl + Sabunlu kir
Kir, sabun molekülleri taraf>ndan çözeltide o ka-
dar etkin bir flekilde sar>lm>flt>r ki, kumafl>n temiz ta-
raf>nda yeniden çökemez. Gevfletilen kirler mekanik
hareketlerle emülsiyon, süspansiyon veya misel için-
de çözünmüfl olarak çözelti içine geçer ve su ile uzak-
laflt>r>l>r.
3.8. Koruyucu Kolloidler
Emülsoidler, süspansoidlerden çok daha fazla daya-
n>kl>d>rlar. E¤er bir emülsoidin az miktar> bir süspan-
soide ilave edilirse süspansoid daha dayan>kl> olur.
Burada emülsoid, süspansoiddeki parçac>klar>n etra-
f>nda koruyucu bir tabaka oluflturur ve emülsoid,
kendi dayan>kl>l>¤>n>n ço¤unu bu parçac>klara verir.
Bu flekilde kullan>lan emülsoidlere koruyucu kolloid
denir.
Örnekler: Alt>n parçac>klar>ndan ibaret bir dispersi-
yon NaCl ilavesiyle çöker, jelatin ilave edilince ise
çökmez. Globulinler hariç, çeflitli proteinler koruyucu
etkiye sahiptirler. Kan plazmas>ndaki suda çözünme-
yen birçok maddeler, plazmadaki koruyucu kolloid-
ler taraf>ndan çökmeksizin tafl>nabilirler. Ya¤lar ve
di¤er lipidler, proteinlerin etkisiyle kolloid olarak çö-
zünürler.
yen baz> maddeler, idrarda koruyucu kolloidlerin et-
kileriyle dayan>ks>z ve afl>r> doymufl çözeltiler halin-
de çökmelerine meydan verilmeksizin ç>karma kap>-
s>na kadar getirilirler. n içerdi¤i koruyucu kol-
loidlerin azalmas> ile, idrar tafllar>n>n oluflmas>n>n
mümkün olabilece¤i bildirilmifltir.
3.9. Ozmotik Regülasyon
Vücut s>v>lar>n>n izotonisi, besin maddelerinin re-
zorpsiyonu, parçalanmalar>, suyun akci¤erlerden bu-
harlaflmas> vs gibi fizyolojik olaylarla devaml> bozul-
maktad>r. Bundan dolay> organizmada ozmotik ba-
s>nc> düzenleyen çeflitli regülasyon mekanizmalar>
vard>r. Örne¤in, tuzlu yemeklerden sonra susuzluk
duygusu, fazla su al>nmas>n> gerektirir. Ayn> zaman-
da fazla miktarda tuz içeren idrar ç>kar>l>r ve artm>fl
olan ozmotik bas>nç bu suretle düzenlenir. Buna kar-
fl>l>k fazla su içilirse çok suland>r>lm>fl bir idrar ç>kar>l-
mak suretiyle ozmotik bas>nç düzenli tutulmaya çal>-
fl>l>r.
Molekülleri küçük olan besin maddelerinin hücre-
lerde depo edilmesi için, bu maddelerin molekülleri
birbiri ile birleflerek büyük moleküllere de¤iflirler. Bu
flekilde ozmotik bas>nç artmaks>z>n bu maddeler hüc-
relerde fazla miktarda depo edilirler. Ozmotik bas>nç
molekül büyüklü¤üne de¤il, molekül say>s>na ba¤l>-
d>r. Vücutta glukozun glukojene ve amino asitlerin
proteinlere de¤iflmesiyle ozmotik bas>nç sabit tutulur.
4. ASÇÖZELT
Biyolojik bir ortamda [H
+
] iyon konsantrasyonu,
mevcut asit ve baz iyonlar>n>n oran> ve miktar> ile ta-
yin edilir. Bir çözeltinin asitli¤i veya alkalili¤i, o çö-
zeltinin reaksiyonu diye belirtilir. Bunun kan ve di¤er
vücut s>v>lar>nda normalden ayr>lmas> tehlikeli du-
rumlar yaratabilir.
· Önceleri sulu ortamda hidrojen iyonu veren mad-
delere asit, hidroksil iyonu veren maddelere baz
denirdi. Buna uymayan reaksiyonlar bulundu¤u
için bu tan>m terkedilmifltir.
HCl + NH
3
NH
4
Cl gibi.
· Daha sonra proton veren maddelere asit, proton
alan maddelere de baz dendi. Bu tan>m da bütün
reaksiyonlar> kapsayamad>¤>ndan b>rak>ld>.
CaO + SO
2
CaSO
3
gibi.
BÖLÜM 1
B
15