lingen zijn de guidelines belangrijk, benadrukte
Piotr Ponikowski (Polen). De geneesmiddelen die
worden aanbevolen in de verschillende edities van
de guidelines hebben een opmerkelijk effect op het
aantal overlijdens en ziekenhuisopnames van pati-
enten met hartfalen (2), maar die aantallen blijven
hoog. Het aantal rehospitalisaties stijgt zelfs (3).
Eén van de belangrijke wijzigingen in de laatste
ESC 2012 guidelines voor hartfalen is de opname
van ivabradine in het behandelingsmodel (1). Iva-
bradine doet uitsluitend de hartfrequentie dalen.
De SHIFT-studie (4) bewees dat de toevoeging
van ivabradine aan de basisbehandeling het aan-
tal ziekenhuisopnames en overlijdens als gevolg
van hartfalen significant vermindert. Het effect op
de morbiditeit en de mortaliteit is nog duidelijker
bij patiënten met een initiële hartfrequentie van
75 spm of meer. Het is dus belangrijk om de pa-
tiënten die wegens hun hoge hartfrequentie een
hoog risico lopen te identificeren (5).
De toevoeging van ivabradine aan een basis-
behandeling die al bètablokkers bevat, geeft geen
hartgeleidingsprobleem, zoals is aangetoond door
Camm et al. (6), aldus Michel Komajda (Parijs).
zoek van Bagriy et al. (7), maakt de vroege toevoe-
ging van ivabradine aan het behandelingsschema
een kortere titratie van de bètablokkers en het
bereiken van hogere doses mogelijk. Het gevolg
is ook een sterkere daling van de hartfrequentie
en een betere inspanningstolerantie. En ook de
levenskwaliteit verbetert (8).
De levenskwaliteit van patiënten met hartfalen was
overigens het voorwerp van een substudie van
SHIFT (9). Ivabradine verbeterde de scores voor
levenskwaliteit significant. De veranderingen in die
scores waren geassocieerd met de wijziging van
de hartfrequentie: hoe lager de hartfrequentie, hoe
beter de levenskwaliteit. En hoe beter de prognose
van de patiënten.
belasting
ge evolutie is wellicht een afname van de afterload
van het linkerventrikel, zoals een studie uitgevoerd
door Reil et al. suggereert (10). De verlaging van de
teriële elastantie te verlagen, voornamelijk door een
verbetering van de elasticiteit van de bloedvaten.
Ivabradine heeft geen invloed op de telesystolische
arteriële elastantie, een marker voor de contractili-
teit van de linkerventrikel. Het is waarschijnlijk dat
het hogere stroke volume dat wordt vastgesteld bij
patiënten onder ivabradine het gevolg is van een
verbetering van de ventriculo-arteriële koppeling.
hospitalisatiefrequentie
ties afneemt dankzij toevoeging van ivabra-
dine aan de behandeling. Maar hoe zit dat
met recurrente hospitalisaties? Van de 6.505
patiënten in SHIFT (4) moesten er 1.186 ten
minste één rehospitalisatie ondergaan we-
gens een verergering van hun hartfalen; 472
talisaties en 218 ten minste drie. Deze patiënten
leden aan een ernstigere vorm van hartfalen dan
diegene die niet opnieuw moesten worden op-
genomen. Ivabradine was geassocieerd met een
lager totaal aantal rehospitalisaties. De patiënten
onder ivabradine liepen een lager risico op een
tweede of derde hospitalisatie. Een vergelijkbaar
resultaat werd vastgesteld voor hospitalisaties
voor alle oorzaken samen en voor hospitalisaties
om cardiovasculaire redenen (11).
cost-effective
ivabradine beïnvloeden? Borer et al. deden een sub-
studie waarin ze de patiënten van de klinische studie
SHIFT indeelden volgens de ernst van hun hartfalen
(12). Hun resultaten bevestigden dat de winst als
gevolg van ivabradine onafhankelijk is van de ernst
van het hartfalen. Tavazzi et al. (13) toonden aan dat
de leeftijd geen beperking vormde voor het voor-
schrijven van ivabradine en dat de doeltreffendheid
van het geneesmiddel duidelijk was in alle leeftijds-
groepen.
ivabradine op farmaco-economisch vlak. En die
vraag werd beantwoord door de Britse specialist
Martin Cowie (VK). Uitgedrukt in QALY (Quality Ad-
justed Life Years
als de levenskwaliteit, bedraagt de kost van iva-
£8.500 per QALY. Dat is duidelijk minder dan wat
in de NICE-richtlijnen (National Institute for Health
and Clinical Excellence
handeling dus cost-effective. We kunnen er zon-
der enige twijfel van uitgaan dat hetzelfde geldt in
ons zorgsysteem.
kert Pieske het belang van de guidelines en van
een optimale toepassing daarvan. De naleving van
de richtlijnen is volgens hem predictief voor de
evolutie van patiënten met chronisch hartfalen (15).
In Duitsland is al een netwerk van excellentie opge-
richt om de guidelines optimaal te implementeren,
inclusief de opname van ivabradine in de behande-
ling van chronisch hartfalen (16).
1.
treatment of acute and chronic heart failure. Eur Heart J
2012;33:1787-847
and practice. Eur Heart J Suppl 2006;8(Suppl C):C28-C34.
hospitalization for heart failure: problems and perspectives.
J Am Coll Cardiol. 2013;61(4):391-403.
outcomes in chronic heart failure (SHIFT): a randomised
placebo-controlled study. Lancet. 2010;376:875-85.
ces the effect of ivabradine on cardiovascular outcomes in
chronic heart failure: analysis from the SHIFT study.
Clin Res Cardiol 2013;102:1122.
lective heart rate reduction with ivabradine in chronic heart
failure: insights from the SHIFT ECG-Holter sub-study.
Eur J Heart Fail. suppl. 2011;10(51):S134; abstract P797.
of ivabradine shortens carvedilol uptitration and improves
exercise capacity in patients with chronic heart failure.
Eur J Heart Fail 2013;15(S1):S140 (Abstract:P713).
Ivabradine or their combination on exercise capacity in pa-
tients with Heart Failure (the CARVIVA HF trial). Int J Cardiol
2011;151(2):218-24.
with ivabradine and health related quality of life in patients
with chronic heart failure: results from the SHIFT study.
Eur Heart J 2011;32:2395-404.
with ivabradine unloads the left ventricle in heart failure
patients. Eur Heart J Suppl 2012;13:28 (abstract).
rent hospitalization for worsening heart failure in patients with
chronic systolic heart failure: the SHIFT Study. Eur Heart J
2012;33:2813-20.
bradine in patients with severe chronic systolic heart failure/
left ventricular dysfunction in the SHIFT trial. Eur J Heart Fail
2013;15(S1):S151 (Poster P 1575).
safety of ivabradine in chronic heart failure across the age
spectrum: insights from the SHIFT study. Eur J Heart Fail
2013;15(S1):S151 (Abstract:P1142).
treatment of chronic heart failure 2012. Guidance.nice.org.
uk/ta267.
guidelines is a predictor of outcome in chronic heart failure:
the MAHLER survey. Eur Heart J. 2005;26:1653-9.
ling hearts: introducing the German "Competence Network
Heart Failure". Int J Cardiol. 2010;145:135-8.
vestigde een sessie georganiseerd door Servier het nut van de toevoeging van
ivabradine aan de klassieke behandeling van chronisch hartfalen*.
Hartfalen zal in de komende decennia een werkelijk indrukwekkende epidemie
worden. De drie belangrijkste doelstellingen van de behandeling zijn de verlen-
ging van de levensverwachting, de preventie van ziekenhuisopnames en de
verbetering van de levenskwaliteit van de patiënten (1).